Soạn ngữ văn 8 chân trời bài 1 Trong lời mẹ hát

Tham khảo thêm:

Ca dao 1:

Đố ai đếm được lá rừng
Đố ai đếm được mấy tầng trời cao
Đố ai đếm được vì sao
Đố ai đếm được công lao mẹ già.

Ca dao 2:

Ôm con mẹ đếm sao trời
Đếm hoài không hết một đời long đong.

Khổ thơ này gợi cho em nhớ đến những câu hát ru: 

Cái cò đi đón cơn mưa
Tối tăm mù mịt ai đưa cò về
Cò về thăm quán cùng quê
Thăm cha thăm mẹ cò về thăm anh.

hay:

Con ơi con ngủ cho ngoan
Để mẹ xúc nốt, để mẹ xúc nốt bồ than cho đầy
Ngủ đi con nhé con ơi
Mai sau con lớn, mai sau con lớn thành người trò ngoan.

Điều mà con " nghe" được trong lời mẹ hát ở khổ thơ này là cả cuộc đời của mẹ, thông qua lời mẹ hát mà tác giả nhìn thấy cả cuộc đời của mình: Mẹ ơi, trong lời mẹ hát/ Có cả cuộc đời hiện ra. Còn trong các khổ thơ trước thì con "nghe" được các sự vật ngoài kia mà mẹ kể.

Bài thơ Trong lời mẹ hát được viết theo thể thơ tự do.

Vần trong bài thơ là vần cách. Đa phần chữ cuối câu thơ thứ 2 và thứ 4 ở các đoạn có cùng vần với nhau do đó vần trong bài thơ là vần cách.

Bố cục của bài thơ đi từ sự chảy trôi của thời gian đến sự nhận thức của người con về sựa già nua của người mẹ và cuối cùng là tình cảm của người con.

Tác giả đã sử dụng từ láy chòng chành thay cho từ đung đưa thể hiện sự nhẹ nhàng, có nhịp diệu gây ấn tượng mạnh cho câu thơ. Vầng trăng mẹ thời con gái/ Vẫn còn thơm ngát hương cau. hình ảnh vầng trăng khi mẹ còn trẻ hiện lên qua lời thơ, còn thơm ngát hương cau, tác giả đã sử dụng hình ảnh nhân hóa để tô đậm lên hình ảnh của mẹ thời còn trẻ.

Người mẹ là một người gắn bó, yêu mến cuộc sống làng quê. Hết lòng yêu thương con, chăm chỉ, tần tảo, suốt đời hi sinh thầm lặng cho con qua mái tóc bạc ghi dấu thời gian, qua tấm lưng còng chịu nhiều sương gió. Mẹ luôn chú trọng bồi đắp đời sống tâm hồn phong phú cho con, mang đến cho con những điều tốt đẹp nhất.

Bài thơ là cảm xúc yêu thương và biết ơn trước công ơn và đức hi sinh của người mẹ.

Tác dụng của vần, nhịp, cách sử dụng hình ảnh: nhấn mạnh, gây ấn tượng cho lời thơ. Nhấn mạnh thời gia trôi quá nhanh kéo theo sự già đi của mẹ. Gợi cảm xúc nôn nao, buồn đến xót xa khi trông thấy mẹ ngày càng già đi, thêm tuổi. Đã khắc hoạ tình yêu thương vô bờ bến cùng lòng biết ơn vô hạn của người con với mẹ mình. Bên cạnh đó, Trương Nam Hương đã khéo léo sử dụng các biện pháp tu từ đặc sắc để nhấn mạnh thời gian trôi qua nhanh – sự già nua của mẹ đến cũng nhanh.

Thể hiện tình cảm của người con, qua lời hát ru của mẹ mà người con nhận ra nhiều điều đặc biệt là nhận ra sự già đi của mẹ. Từ đó có thể thấy nhan đề thể hiện được khái quát nội dung bài thơ, thể hiện được cái hồn của tác phẩm.

Hình ảnh của người mẹ trên văn bản: Là một người mẹ ngọt ngào, luôn thương yêu con cái. Là một người phải trải qua bao nhiêu gian nan, vất vả. Theo thời gian, tóc mẹ dần bạc đi, lưng mẹ còng xuống, sức khỏe yếu đi. Mặc dù vậy nhưng vẫn luôn sát cánh bên con, chắp cánh ước mơ cho con bay xa, hi sinh tất cả tuổi thanh xuân vì những đứa con bé bỏng cần sự chở che. Khác với hình ảnh người mẹ trong các bài thơ khác, được miêu tả qua hình dáng, bề ngoài thì ở bài thơ này hình ảnh người mẹ được miêu tả qua chính lời hát của người mẹ, theo trình tự thời gian.

- Giá trị nội dung

Bài thơ chính là sự khẳng định ,niềm tin về tương lai của người con khi phải lớn lên và tự mình đối diện với cuộc đời dài rộng. Sắc thái chủ đạo của bài thơ là tình cảm gắn bó, yêu kính dành cho mẹ, sự yêu mến với quê hương mộc mạc, nghĩa tình.

- Giá trị nghệ thuật

Bằng việc sử dụng thể thơ sáu chữ, lời thơ mộc mạc, gần gũi, giản dị kết hợp với các biện pháp tu từ nhân hóa, bài thơ trở nên gần gũi, dễ đi vào lòng người.

Nội dung chính: cảm xúc về lời ru của mẹ, nỗi xót xa và biết ơn của người con trước sự hi sinh thầm lặng của mẹ. 

1. Tác giả 

Nhà thơ Trương Nam Hương sinh ngày 23-10-1963 tại Hải Phòng, lớn lên ở Hà Nội và vào TP Hồ Chí Minh từ năm 12 tuổi.
Ông là một nhà thơ tài hoa của nền văn học Việt Nam. Với những chùm thơ hay và giàu ý nghĩa đã giúp ông nhận được nhiều giải thưởng cao quý của văn học nghệ thuật.
Tốt nghiệp Khoa Ngữ văn Trường Đại học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh.
Từng biên tập sách ở nhà xuất bản Công an nhân dân, báo An ninh Thế giới.
Đương kim Phó Chủ tịch Hội đồng Thơ – Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh khóa VIII (2021-2025).
Một số giải thưởng: Giải thưởng thơ Hội Nhà văn Việt Nam 1991, Giải thưởng thơ Văn nghệ Quân đội (1989-1990), Tặng thưởng Văn học Thiếu nhi Hội Nhà văn Việt Nam 1995, Giải thưởng thơ Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam 2000, Giải thưởng thơ dịch (Tạp chí Văn học nước ngoài 1996)
Tác phẩm:

• Khúc hát người xa xứ  (Thơ, NXB Trẻ, 1990)
• Cỏ, tuổi hai mươi (Thơ, NXB Văn nghệ, 1992)
• Hè phố tuổi thơ (Văn, NXB Trẻ, 1992)
• Ban mai xanh (Thơ, NXB Đồng Nai, 1994)
• Ngoảnh lại tháng năm (Thơ, NXB Văn học, 1995)
• Thơ tình Trương Nam Hương (Thơ, NXB Đồng Nai, 1995)

2. Tác phẩm 

a. Hoàn cảnh sáng tác: 

Nói về hoàn cảnh sáng tác bài thơ, tác giả Trương Nam Hương tâm sự rằng:

• “Tôi viết bài thơ này cách đây đã hơn 20 năm, bài thơ bằng tuổi con gái tôi bây giờ. Tôi viết trong lúc ru con, viết để nhớ những tháng năm thơ bé của mình cũng là nhớ lại những lời ru ngày xưa của mẹ. Mỗi lần tôi đưa nôi là một lần con tôi bồng bềnh trong lời thơ ấy (nói đúng hơn đầy đủ hơn là chính tôi cũng đang bồng bềnh trong các miền kí ức tuổi thơ của mình). “
• “Tôi nhớ về mẹ, về quê hương, về những miền đất, về những năm tháng gian nan khó nghèo, đã cưu mang nuôi dưỡng mình. Đẹp, buồn và trong trẻo biết bao. Không chỉ có thế, bài thơ còn là một phần đời chính người mẹ của tôi. Tất cả sự vật, hình ảnh trong bài thơ tôi lấy chất liệu từ quê ngoại của mình: Kinh Bắc.”

Bài thơ lần đầu được đăng trên báo Khăn quàng đỏ năm 1987, sau đó được in trong rất nhiều tuyển tập thơ thiếu nhi trước khi được trích trọn vào SGK lớp 5 (tập 2) vào năm 2005.

b. Ý nghĩa nhan đề: 

Nhan đề bài thơ Trong lời mẹ hát có nghĩa là lời ru của mẹ, lời ru ấy mang nhiều ý nghĩa với người con. Từ thuở nhỏ, người mẹ đã hát ru những bài ca êm đềm cho đứa con nhỏ của mình. Mẹ ru những bài ca tràn đầy tương lai xán lạn, nhiều mơ ước của người mẹ dành cho người con. Những bài ca đó không chỉ ru con ngủ mà nó còn là tình yêu thương của mẹ khắc sâu vào những câu hát đó. Người con rất hiếu thảo và biết ơn công lao của mẹ và đã nhận ra được tình mẫu tử là như vậy. 

c. Thể thơ: tự do 

d. Phương thức biểu đạt: biểu cảm

3. Bố cục

Bố cục bài thơ Trong lời mẹ hát được chia thành 3 phần:

• Phần 1: 2 khổ đầu: Lời ru của mẹ chứa những kỷ niệm tuổi thơ
• Phần 2: khổ thứ 3: Theo thời gian, mẹ ngày càng già đi
• Phần 3: Khổ cuối: Niềm tin về tương lai của người con

Trương Nam Hương đã từng tâm sự: “Tôi nhớ về mẹ, về quê hương, về những miền đất, về những năm tháng gian nan nghèo khó, đã cưu mang nuôi dưỡng mình”. Và ông đã gửi gắm nỗi niềm, tâm tư ấy trong bài thơ Trong lời mẹ hát – một trong những thi phẩm hay nhất trong sự nghiệp sáng tác của nhà thơ.

Ngay từ những dòng thơ đầu tiên, tác giả đã gợi nhớ sâu trong ký ức về thời thơ ấu đầy ấm áp khi nhận được tình cảm yêu thương vô bờ bến của người mẹ:

“Tuổi thơ chở đầy cổ tích

Dòng sông lời mẹ ngọt ngào

Đưa con đi cùng đất nước

Chòng chành nhịp võng ca dao.”

Hình ảnh người mẹ hiện lên thật quen thuộc qua những lời ru ngọt ngào mà êm ái, những câu truyện cổ tích đầy ý nghĩa và sắc màu. Tất cả đã nuôi dưỡng tâm hồn con thật trong trẻo và ấm áp!. Tình cảm và sự hi sinh của mẹ là không thể đong đếm, tựa như trời biển. Tình cảm của mẹ là vô giá mà không gì có thể thay thế được!. Mong rằng, những đứa con sau khi đọc được những dòng thơ này thì sẽ hiểu, trân trọng và yêu thương mẹ nhiều hơn.

Những câu thơ tiếp theo đã gợi lên vẻ đẹp trong từng lời ru ngọt ngào và những câu ca dao êm ái của mẹ. Qua đó, người con đã thấy, đã cảm nhận được những hình ảnh quen thuộc, giản dị và gần gũi của làng quê, những rung động trong lòng về cánh đồng xanh mướt trải dài bát ngát cùng đàn cò trắng bay lả bay la trên những cánh đồng lúa chín, những màu vàng bắt mắt và xinh đẹp của hoa mướp, hình ảnh thú vị mà thân thương “con gà cục tác lá chanh”…

Trong lời mẹ hát – một bài thơ chứa đựng ý nghĩa nhân văn sâu sắc – khiến con người phải nhìn nhận lại bản thân mình về lòng hiếu thảo và biết ơn đấng sinh thành:

“Thời gian chạy qua tóc mẹ

Một màu trắng đến xôn xao

Lưng mẹ cứ còng dần xuống

Cho con ngày một thêm cao.”

Tình cảm yêu thương của mẹ là vô hạn, yêu thương con bằng cả trái tim, bằng cả sinh mệnh. Trương Nam Hương đã khéo léo sử dụng các biện pháp tu từ nhân hoá đặc sắc “thời gian chạy…” để nhấn mạnh thời gian trôi qua nhanh – sự già nua của mẹ đến cũng nhanh. Phép đối được tác giả sử dụng một cách tinh tế trong hai câu thơ “Lưng mẹ cứ còng dần xuống / Cho con ngày một thêm cao” đã phần nào bộc lộ được sự biết ơn của tác giả đối với người mẹ kính yêu.

Không chỉ vậy, nhà thơ – phận làm con – cũng đã bộc bạch những tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc của mình dành cho mẹ. Qua những hình ảnh giản dị từ lời ru của mẹ và sự chăm sóc, dưỡng dục của mẹ chính là sức mạnh để chắp cho con “đôi cánh” bước vào đời, bay cao bay xa đến những chân trời mới.

Tình mẫu tử chính là tình cảm cao quý nhất trên thế gian, thiêng liêng không gì thay thế được. Điều đó đã được Trương Nam Hương khắc họa một cách sâu sắc và chân thực qua bài thơ Trong lời mẹ hát. Những dòng thơ hay với xúc cảm rung động lòng người ấy đã giúp Trương Nam Hương nhận được nhiều giải thưởng văn học nghệ thuật cao quý.